Deri ve güneş ilişkisi
Güneş, bir ultraviyole (UV) kaynağıdır. UV ışınları, dalga boylarına göre, UVC, UVB ve UVA olmak üzere üçe ayrılır; UVC, 200-290 nanometre (nm), UVB 290-320 nm, UVA ise 320-400 nm arasında dalga boyundadır.
Dalga boyu uzadıkça, derinin alt tabakalarına ulaşan enerji miktarı artar, buna karşılık eritem (kızarıklık) yapıcı etki azalır. Buna göre UVA, derinin derin tabakalarına ulaşabilen, ancak, çok yüksek dozlara maruz kalındığı zaman kızarıklık oluşturan bir UV ışınıdır. UVB, UVA kadar derinin derin tabakalarına nüfuz edemez, buna karşın kızarıklık oluşturma özelliği, UVA’dan 1000 kat fazladır. UVC ise, teorik olarak ozon tabakasını geçip yeryüzüne, dolayısıyla da derimize ulaşamaz. Yeryüzüne ulaşsa bile derinin ancak çok yüzeyel tabakaları UVC tarafından etkilenebilir. Güneş ışınlarına maruz kalma sonrası oluşan kızarıklık cildin güneş ışınlarına karşı tepkisidir. Güneş yanığı ise güneş ışınlarının epidermis veya dermisi etkilemesi ve buna karşı cildin kendini koruyamaması sonucudur.Deri kanseri oluşumu ile sonlanan olaylar, UVB ve UVA’nın etkilediği deri tabakalarında meydana gelir.
Deri kanseri ve güneş ilişkisi
UV’nin deri kanserine yol açtığı bilinmektedir. Cildin ,UV ışınlarına maruz kalmasının ardından deride DNA hasarı ortaya çıkar. Bu DNA hasarı, çeşitli mekanizmalarla onarılmaya çalışılır. Bu hasarın onarılamaması, genetik yapıda değişikliğe yol açan mutasyonlarla sonlanır. Mutasyonlar, kanser öncüleridir.
Maliğn melanom UV ışını etkisi
Son yıllarda yapılan çok sayıda epidemiyolojik çalışma ,deri malign melanomu ile ilgili majör risk faktörlerini açıklamaktadır.Melanoma için en önemli çevresel risk faktörü güneş ışınlarına maruz kalmaktır.Ozon tabakasının incelmesi ve artmış UVB ışınlarına maruz kalma yüksek melanom görülmesi ile beraberdir.
Melanom için kişiye ait yapısal risk faktörleri deri,göz ve saç rengi (açık ten,renkli göz ve kızıl saç) ve güneş ışını ile karşılaştığında esmerleşmeyen ,kızaran (yanan) deri yapısıdır.Bunun yanında sık görülen melanositik lezyonlar,atipik benler ve güneş lekeleri ,deri malign melanomunun kullanışlı fenotipik belirteçleri olarak tanımlanmıştır,ancak melanom öncüleri olarak potansiyel rolleri hala tartışmalıdır. Birçok melanom hastasında öncü lezyona ait histolojik belirtiler vardır, ve bazı benlerin melanom için öncüsü olabileceği kabul edilmektedir.
Melanomun ,güneş ışınlarına maruz kalmada ,diğer deri kanserlerinden farklı olduğu epidemiyolojikçalışmalarda dikkati çekmektedir.Yapılan tüm çalışmalar, bebeklik, çocukluk ve ergen dönemde güneş yanığı geçirenlerde ömür boyu melanom riskinin yüksek olduğu yönündedir. Özellikle açık tenli, mavi/yeşil gözlü ve güneşte kaldığı zaman cildi hemen kızaran kişilerde ciddi melanom riski ortaya çıkar. Hatta çocuklukta bir kez yüksek dozda güneş ışınına maruz kalma – su toplamasının eşlik ettiği güneş yanığı- maliğn melanoma yol açabilir. Çocuklukta ve ergenlikte su toplamasının eşlik ettiği güneş yanığı geçiren kişinin hayatı boyunca melanoma yakalanma riski, su toplamalı güneş yanığı geçirmeyenlerin iki katıdır.
Bebeklerin cildi yumuşaktır, güzel kokar ve kolayca yaralanır. Bebek bezi kullanıldığı zaman bile kolaylıkla irritasyon gelişir,bir nemlendirici krem mucize gibi irritasyonu iyileştirir. Çocuk ve ergen gençlerin derileri yaşlılara göre çok daha çabuk iyileşir , fakat güneş ışınlarından oluşan yaralanma da dahil,yaralanmalardan kendi kendini koruyamaz. Ciltleri güneş ışınlarından, gelecekte kanser gelişmesine zemin hazırlayacak şekilde ,kolaylıkla etkilenen çocuklar ve ergenler ev dışı aktivitelerden ,açık hava sporlarından çok hoşlanır, medya,moda akımları, kutlama törenleri bu yaş grubunu çok etkiler.Ayrıca yaz okullarının (yüzme,tenis,basket,voleybol vb outdoor sporlar),izci kamplarının popülaritesi ,cocuları ve ergenleri kısa sürede yüksek doz UV ışınlarına maruz kalmasına yol açabilir. Bu yaş grubunu güneş ışınlarından korumak okul, aile ve toplum eğitimi ile mümkündür.
Güneş yanığını önleyin
*6 aydan küçük bebekler doğrudan güneş ışınlarına maruz bırakılmamalıdır.6 aydan büyük bebekler güneş ışınlarından korunmalı, güneş koruyucu krem sürülmeli, 6 aydan büyük bebeklere , çocuklara ve ergenlere dışarı çıkmadan önce güneş koruyucu krem kullanmayı öğretmeli, gözlerini korumak için UV ışınlarını bloke eden güneş gözlüğü takılmalıdır. Ev dışında SPF (sun protecting factor) en az 30 olan güneş koruyucucu sürün, geniş kenarlı şapka (kulakları ve enseyi koruyan) ve uzun kollu kıyafet giydirin. Açık hava sporları için gerekirse UV ışınları geçirmeyen kıyafetler giydirin. Güneşten koruyucu kremler, kurallarına uygun kullanılsalar bile ,güneş altında çok uzun süre kalabilmek amacıyla kullanılmamalıdır.
*Güneş ışınına maruz kalınan süreyi kısaltın, Günlük total UV ışınının %75’i saat 09:00 ile 15.00 arasında alınmaktadır. 11.00 ile 13.00 arasında bu oran %20-30 kadardır. Güneş ışınlarının en yoğun olduğu 11.00 (10.00) ila 15.00 (16.00) arasında kapalı yerde kalmalarını sağlayın, yani güneş ışınlarından tam koruma sağlayın.UV indeksini bilmek ve izlemek güneş ışınlarına maruz kalınacak zaman ve süre konusunda yol gösterici olacaktır.
*Yüzey yansımalarını unutmayın: UVB radyasyonunun %3 kadarı çimden yansırken bu oran kumda %25’i bulabilmektedir. Kar örtüsü ise %50-95 oranında UVB yansımalarına yol açabilmekte, özellikle gözlerde ağrılı keratit gelişebilmektedir. Su %5 oranında yansımaya neden olmaktadır. UV radyasyonunun %75’inin 2 m su derinliğine ulaşabilmesi asıl önemli noktadır.
*Bulutlara güvenmeyin: Bulutlar UV şiddetini azaltmaktadır. Ancak bulutlardaki su içeriği UV’ den çok kızılötesi ışınları zayıflatmaktadır, bu deride ısı etkisini azaltır, uyarıcı ısı etkisi azaldığından UV’ ye daha uzun süre ve aşırı maruz kalma riski artmaktadır. Kalın bulut katmanının olmadığı tam bulutlu havalarda UVB ışınlarının %50’si yeryüzüne ulaşmakta, bulut katmanı kalınlaştıkça bu oran daha da azalmaktadır.
Çocuğunuzun derisini muayene edin.
*Ayda bir çocuğunuzun derisini (saçlı deri,kulaklar,ayak tabanı,avuç içi,tırnak altları,makat çevresi ve dış genital organlar dahil) kontrol edin,Herhangi bir ben,kabarıklık,kızarıklık fark ettiğiniz zaman doktora götürün.
*Çocuğunuz risk grubunda ise (doğuştan benleri varsa,yeni benler oluşuyor ise ,çiller ve güneş lekeleri var ise,veya ailede melanom varsa ) yılda bir kez deri hastalıkları uzmanına muayeneye götürün.
Güneşin zararları konusunda bilgilenin,bilgiyi çevrenizle paylaşın
*Bebekleri korumak kolayken,çocuk ve ergenleri güneş ışınlarından koruyabilmek zordur. Yaz okulu,kamp,kurs dahil tüm okullarda öğretmenlerin güneşin zararları konusunda eğitilmesi , özellikle UV indeksinin yüksek olduğu saatlerde kapalı mekanların var olması ve programların güneş ışınlarının yoğunluğuna göre yapılması sağlanmalıdır.
*Sitelerde kapalı mekanlarda çocuk oyun alanları yaratılmalı,öğle saatlerinde yönetici ve ebeveynlerin işbirliği ile havuzlar kullanımı sınırlanmalı,çocuklar için kapalı alanlar cazibe merkezi haline getirilmelidir.
*Aileler tatil planlarını çocuklarının deri özelliklerini, kurallara uyum kapasitelerini göz önüne alarak -alternatif tatil seçenekleri de dahil- planlamalı,gerekirse daha ılıman bölgelerde (Karadeniz,Marmara kıyıları gibi) ve sezon dışı (Temmuz/Ağustos ayları dışında) deniz sezonu geçirmelidirler.
FAYDALI KAYNAKLAR
Benvenuto-Andrade C, Cestari TF, Mota A, Poziomczyk C, Ramos-E-Silva M.
Photoprotection in adolescence.Skinmed. 2005 Jul-Aug;4(4):229-33.
Jamal Nasir.Sunburn in childhood linked to melanoma
The Lancet Oncology, Volume 2, Issue 11, Page 653, November 2001
Livingston PM, White V, Hayman J, Dobbinson S.
Australian adolescents' sun protection behavior: who are we kidding? Prev Med. 2007 Jun;44(6):508-12. Epub 2007 Feb 23.
Berneburg M, Surber C:Children and sun protection.Br J Dermatol. 2009 161 Suppl 3:33-9.
David C. Whiteman, Catherine A. Whiteman , AdeÁ le C. Green :Childhood sun exposure as a risk factor for melanoma:a systematic review of epidemiologic studies.Cancer Causes and Control 12: 69-82, 2001.
Enzo Ballone, Mauro Passamonti, Gianfranco Lappa, Gianfranco Di Blasio,Paolo Fazii : Pigmentary traits, nevi and skin phototypes in a youth population of Central Italy .European Journal of Epidemiology 15: 189-195, 1999.
J. Mark ELWOOD, Janet JOPSON
Melanoma and sun exposure : An overview of published studies .Int. J. Cancer: 73, 198–203 1997
Seft Hunter, Kymia Love-Jackson, Rania Abdulla, Weiwei Zhu, Ji-Hyun Lee, Kristen J. Wells, Richard Roetzheim: Sun Protection at Elementary Schools: A Cluster Randomized Trial , JNCI 102 (7 ) 484-492 , 2010
Leslie K. Dennis, M.S.Marta J. VanBeek, Laura E. Beane Freeman,Brian J. Smith, Deborah V. Dawson, and Julie A. Coughlin:Sunburns and risk of cutaneous melanoma, does age matter: acomprehensive meta-analysis. Ann Epidemiol. 2008 August ; 18(8): 614–627.
Chicky Dadlani,Seth J Orlow:Planning for a bright future.A review of sun prorection and barriers to behavioral change in children and adolescents. Dermatology Online Journal 14(9):2008